MIKROBIOM A ODPORNOŚĆ

Za oknem szaro, smutno… Zaczyna się sezon przeziębień. O tej porze roku nieraz zastanawiamy się, co by tu zrobić, żeby podnieść odporność i rzadziej chorować. Ale czym właściwie jest odporność?

Można by to ująć tak: Odporność to zdolność naszego organizmu do stawienia oporu wszelkim wrogom, którzy mogliby zakłócić jego prawidłowe funkcjonowanie. Innymi słowy, to siły obronne organizmu chroniące nas przed szkodliwymi patogenami – np. bakteriami czy wirusami – ale też likwidujące zwyrodniałe komórki naszego własnego ciała, czyli nowotwory.

Pierwsza linia obrony ma w ogóle nie dopuścić intruzów do wnętrza organizmu. Składają się na nią: skóra, śluz w nosie, w którym grzęzną mikroby, mikrorzęski dróg oddechowych, wywołujące kichanie lub kaszel „wymiatający” patogeny, a także kwas żołądkowy, zabójczy dla mikroorganizmów.

Drugą linią obrony są komórki wyspecjalizowane w unieszkodliwianiu typowych patogenów, takie jak białe ciałka krwi (leukocyty). Wytwarza je każdy organizm, więc stanowią element tzw. odporności wrodzonej.

Trzeci bastion to odporność nabyta – kiedy do wnętrza organizmu wtargną nieznani dotąd intruzi, niektóre komórki przeprowadzają „zwiad”: przez jakiś czas ich obserwują, a gdy okaże się, że są groźni, podejmują decyzję o ich unicestwieniu. Co ciekawe, potrafią zapamiętać ich cechy charakterystyczne i gdyby pojawili się następnym razem, zostaną zlikwidowani już bez zbędnej zwłoki.

Tymczasem badania nad mikrobiomem doprowadziły do wniosku, że istnieje jeszcze jedna linia obrony – „odporność mikrobowa oparta (…) na mikrobach, które już znajdują się w tobie, na twoich długoletnich rezydentach, którzy za pomocą różnych mechanizmów zapobiegają osiedlaniu się obcych”, twierdzi prof. Martin Blaser.⁽¹⁾

„Odporność mikrobowa”? A cóż to takiego? Profesor Blaser wyjaśnia, że już w chwili narodzin zaczynają się „interakcje pomiędzy układem odpornościowym a mikrobami”. ⁽¹⁾ „Pierwsze mikroby kolonizujące noworodka rozpoczynają dynamiczny proces, przygotowując scenę do nadejścia kolejnych mikrobów, występujących u dorosłych osób. Aktywują geny dziecka i budują nisze dla przyszłych populacji bakterii. Sama ich obecność stymuluje jelito do rozwoju odporności”. Przypomina, że co prawda przychodzimy na świat z odpornością wrodzoną, ale odporność nabytą „sami musimy sobie wykształcić, by odróżnić własne komórki od obcych. Te pionierskie mikroby są pierwszymi przewodnikami całego procesu, uczącymi rozwijający się układ odpornościowy, co jest wrogiem, a co nie”. ⁽²⁾

Nie dość na tym: „Jedno z najważniejszych zadań mikrobów jelitowych polega na odstraszaniu napastników” – tłumaczy prof. Blaser. „Jeśli obcy mikroorganizm jakimś cudem przeżyje [kąpiel w kwasie żołądkowym] i przedostanie się dalej do jelit, musi jeszcze zorganizować sobie źródło pożywienia i miejsce do zasiedlenia. Ale w jelitach jest bardzo, bardzo tłoczno. Rezydujące w tobie bakterie nie zamierzają tak łatwo opuścić swoich z trudem wywalczonych legowisk tuż przy ścianie jelitowej. I zdecydowanie nie będą chciały oddać swego obiadu. Wytwarzają więc substancje (między innymi swoje własne antybiotyki) zabójcze dla innych, obcych bakterii”. ⁽¹⁾

Przy tej okazji Martin Blaser napomyka o innej ważnej roli naszych mikrobów: „Jeśli atakujące bakterie chciałyby osiąść w jelitach, musiałyby najpierw przejść kąpiel w żołądkowym kwasie solnym, który jest wytworzony właśnie po to, by zabijać bakterie. Kwas solny jest produkowany przez komórki żołądka, ale jego wydzielanie stymulują rezydujące tam bakterie, na przykład H[elicobacter] pylori”. ⁽¹⁾

A zatem pożyteczne mikroorganizmy 1) stymulują produkcję kwasu żołądkowego, 2) uczą układ odpornościowy rozpoznawać przyjaciół i wrogów, 3) uniemożliwiają patogenom osiedlenie się w jelitach i 4) produkują zabójcze dla nich substancje. Ale ich zbawienna rola w budowaniu naszej odporności bynajmniej się na tym nie kończy.

1. Martin Blaser, Utracone mikroby, przekład Magdalena Gołachowska, wyd. Galaktyka 2016, s. 40.
2. Utracone mikroby, s. 111.
3. Obrazek wyróżniający: http://freedesignfile.com/166221-funny-bacteria-cartoon-styles-vector-02/